Tüm ülkeyi yasa boğan sarsıntı felaketinden sonra maalesef pek çok insan yakınını kaybetmenin acısıyla baş etmeye çalışıyor.

Bu kayıp ve yas süreci ize şahıstan şahsa ve birçok faktöre bağlı olarak değişkenlik gösterebiliyor. Kişinin yaşadığı, büyüdüğü etraf ve kültür tesiri, diğerleriyle münasebetleri, baş etme prosedürleri, manevi inançlar, kaybın nasıl gerçekleştiği, kaybın büyüklüğü, yakınlığı ve başa çıkma stratejilerinin farklı olduğunu lisana getiren Anadolu Sıhhat Merkezi’nden Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu, “Kayıp sonucu yaşanan davranışsal, bilişsel, duygusal ve fizikî reaksiyonların görülmesi olağandır. Ancak ortalama 6 ay geçmesine karşın toplumsal, mesleksel ve şahsî fonksiyonelliğin giderek bozulması travmatik yas olarak tanımlanabilir” diye konuştu.

Anadolu Sıhhat Merkezi’nden Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu, sevdiklerini kaybeden bireylere hakikat bir formda takviye olmanın yollarını anlatmanın yanı sıra, yas süreci ve evreleri ile ilgili de aşağıdaki bilgileri verdi:

Birinci evre

Hissizlik evresidir. Sevdiği kişinin hayatını kaybettiğini öğrenen bireyin birinci reaksiyonu şok olur ve sevdiği kişiyi kaybettiğini kabul edemez, boşluğa düşer ve hayal kırıklığına uğrar. İnkâr ve kabullenememe olağandır. Bu evre birkaç saat ile birkaç hafta devam edebilir. Kişi yeterli hissetmekten korkabilir, suçluluk duyabilir. Öfkesini etrafına yansıtabilir. Sakinleşmekte zorlanabilir yahut olağandan fazla reaksiyonsuz olabilir.

İkinci evre 

Birkaç ay yahut birkaç yıl sürebilen, kaybedilen kişiyi hasrete ve arama evresidir. Kayıptan sonra kişi gerçeği daha uygun idrak etmeye başlar. Kişi dışarıda gördüğü birinin konuşmasını, davranışını ya da dış görünüşünü kaybettiği bireye benzetir. Yas tutan birey iki ruhsal durum ortasında gidip gelir. Hasret ve acı. Hissedilen hasret duygusu hayatını kaybeden kişiyi arama davranışını da beraberinde getirir.

Üçüncü evre

Ruhsal çökkünlük ve ümitsizlik evresidir. Kişi kendisini teselli eden insanlara karşı düşmanlık besleyebilir zira teselli eden kişinin, hayatını kaybeden kişiyi önemsemediğini, bu durumu kabullendiğini düşünür. Hatta birtakım durumlarda kişinin vefatından sorumlu olabileceğini bile düşünebilir. Bu türlü bir durumda yas tutan kişi etrafından teselli değil, kayıpla ilgili hürmet beklemektedir.

Dördüncü evre

Toparlanma evresidir. Yas tutan kişi artık olumsuz hislere karşı daha güçlüdür. Öfkesini denetim edebilir, hayatının eskisi üzere olmayacağını kabullenir, daha fazla empati kurabilir ve hayatını tekrar tertibe sokabilir. Kaybedilen kişinin yokluğu kabul edilir ve rutin yaşama devam etmeye başlanır. Bu sırada da toplumsallaşma yaşanır ve yeni marifetler kazanılır. Bu süreç sadece güzelleşme yahut yaranın güzelleşme evresi değildir. Kişi daha evvelce sahip olduklarına yeni durumu ile devam etmeye başlar. Yeni gerçekliğe adapte olmaya çalışır.

Çocuklar yas sürecini nasıl yaşar? 

3-5 yaş: Değişen hayat şartları ve bozulan tertip çocukların ahenk sıkıntıları yaşamasına neden olur. Bilhassa bu yaş kümesinde maruz kalınan doğal afetin tesiri ile ilişkili olarak kaygı, şaşkınlık ve güvensizlik hali oluşur.

6-11 yaş: Bu yaş kümesindeki çocuklar artık olaylar hakkında mantıklı yorum yapabilecek olgunluğa erişmeye başlarlar. Yetişkinlerin de afetlere karşı savunmasız ve zayıf olduklarını görerek onlara karşı da itimat kaybı yaşayabilirler.

Kayıp yaşayan ve yas sürecinde olan bireylere takviye olmanın yolları

• Sakin ve dikkatli bir formda sözleri seçerek, yavaşça konuşarak ve uygun vakitlerde sessizliğe müsaade veren dikkatli bir konuşma yapılmalı.
• Kayıp yaşayan kişi için mahremiyet sağlanmalı. Daima ona takviye olmak için baskı yapıp bunaltmamak gerekir.
• Eline yahut omzuna hafif bir dokunuşla ya da yanına oturarak kişinin önemsendiği vurgulanabilir.
• Yasın istenilen ortamda yaşanmasına müsaade verilerek, yasa ait verilen tüm davranışlar kabul edilmeli ve verilen yansıların ferdî olduğu unutulmamalı.
• Yaşanan yıkıcı ve yıpratıcı afet sonrası 4-6 haftaya varan isteksizlik, halsizlik, çökkünlük hali olabilir. Bu sürecin olağan olduğunu unutmamalıyız. Bu süreci mümkünse sevdiklerimizle geçirmeye çalışmalıyız.
• Zihnimizde elbette bu afetle ilgili kanılar, hisler olacak. Ama dış etkenlerden aldıklarımız bizi epey yordu. Bir müddet sarsıntıyla ilgili haberleri kısıtlayarak günlük yaşama odaklanmalıyız.
• Kişinin hislerini yaşamasına müsaade verilerek kaybının farkına varması ve yasını söz etmesi için uygun ortam sağlanmalıdır.
• Duygu karmaşasının olağan olduğu kabul edilmeli. Kayıp öncesi ve sonrası kişinin davranışlarındaki değişimler vurgulanmamalı.
• Sakin, yası kabullenen ve inançlı bir ortam sağlanmalı. Konuşmaların bu türlü vakitlerde kişinin yanında bulunmaktan daha az değer taşıdığını unutmamalıyız.
• Yakınını kaybeden kişinin, kaybettiği kişi ile bağlarını devam ettirmesinin yollarını bulmasına yardımcı olmak epeyce kıymetli.
• Daha evvel kayıp yaşamış biriyle konuşmak yas sürecindeki bireye çok güzel gelecektir. Kişi anlaşıldığını düşünerek kendisini daha âlâ hissedebilir. (BSHA)