6 Şubat’ta ve devamında meydana gelen zelzelelerin yıkıcı tesirlerinin tespitine yönelik çalışmalar sürerken, bölgenin yeni baştan nasıl planlanacağına ait tartışmalar sürat kazandı. Kent ve bölge planlama profesörü Baykan Günay, bölgede bir beyaz sayfa açabilmek için yaklaşım ve tekliflerini paylaştı.
6 Şubat’ta meydana gelen ve 11 ili etkileyen yıkıcı sarsıntıların boyutlarına dair ölçümler devam ederken, bölgede kalkınmayı yine sağlayacak projelere ait arayışlar da sürat kazandı. TED Üniversitesi (TEDÜ) Kent ve Bölge Planlama Kısmı Lideri Prof. Dr. Baykan Günay, sarsıntı felaketinin öncesini, bugününü ve Güneydoğu’da beyaz sayfa açabilmek için uygulanması gereken yaklaşımlara ait tekliflerini paylaştı.
6 Şubat’tan bu yana devam eden artçı zelzelelerin sayısının 4 bine yaklaştığını belirten Prof. Dr. Baykan Günay, “Artçı sarsıntılar bir müddet daha devam edecek üzere görünüyor. Yaşanan yıkımın sebeplerini yer bilimlerinin konusu olan doğal yer altı faaliyetlerin, sıvılaşma üzere toprak bilimlerinin konusu olan olayların yanı sıra, yapı bilimlerinden planlama ve mevzuata kadar pek çok açıdan değerlendirebiliriz” dedi.
“Kentlerin formu yok, kasaba mühendisliği sürüyor”
Prof. Dr. Baykan Günay, inşaat ve yapı bilimlerinin temel kavramlarına yönelik tartışmaların hâlâ sürdüğünü, lakin bir yol kat edilmiş üzere görünmediğini tabir etti. 1999 Marmara Depremi’nde konuşulmaya başlanan “kasaba mühendisliği” kavramının yine gündeme geldiğini söyleyen TEDÜ Öğretim Üyesi, “Yerel idareler, demir ve etriye kontaklarıyla betonun niteliğini denetleyecek teknik takımlara sahip değil. İnşaat kurallarına uysa dahi yer etüdü yapılmadan inşa edilmiş binaların yan yattığını görüyoruz” sözlerini kullandı.
Prof. Dr. Baykan Günay’a nazaran imar kurumu, cumhuriyetin kuruluşundan bu yana çeşitli kademelerden geçerek gelişti. Buna karşın 6 Şubat’ta meydana gelen sarsıntıların boyutları, ortada süreğen sıkıntılar olduğunu gösterdi. “Gecekondu yok, kaçak yapılaşma sürse de mevzuat var, imar planları var, afet planlaması, risk planlaması var. Pekala sorun nerede? Binaların çöktüğü yerlerde sağlıklı bir kütle-mekân alakası yok. Yani kentin formu yok” diyen TEDÜ Kısım Lideri, “Çabamız ve hasretimiz planlama-tasarım eksenini kurgulamaya yönelmek ama bunu bir türlü başaramıyoruz” diye konuştu.
“Yerleşme bilimini ve planlamayı dışlayamayız”
Bugün de 1999 sarsıntısına emsal bir görüntü yaşandığını ve mevzuya salt yer bilim açısından bakanların, yerleşme bilimin geliştirdiği kuramları neredeyse dışladığını söz eden Prof. Dr. Baykan Günay, “Yeri oluşturan iktisadi, toplumsal ve siyasi nedenler, fay çizgisine ara, taban mekaniğine uygunluk, zirvelik üzere niteliklere indirgendi. Yer, merkezi yer, en az gayret unsuru, eşik kuramı, temel iktisat üzere ömürden öğrenilmiş kuramsal çerçeveler yokmuş üzere telaffuzlar geliştirildi. Bütün bu tartışmalarda unutulan boyut planlama oldu ve daima dışlandı. Halbuki yeni yerleşimler kurarken, yerleşme biliminin ve planlamanın kuramlarını dışlayamayız. Kuramların işaret ettiği, çoğunluk için yaşanabilirlik ve sürdürülebilirliği önceleyen, kamusal alan hakkında açık akıl yürütme süreçlerine bağlılığı kapsayan 21. yüzyıl yer planlama çerçevesini ülkemizde uygulayamıyoruz” diye konuştu.
“GAP Projesi yaklaşımı benimsenebilir”
Cumhuriyet tarihinin en kapsamlı, marka kıymeti yüksek ve memleketler arası literatüre geçen projelerinden biri olarak tanımlanan Güneydoğu Anadolu Projesi’nde (GAP) izlenen yaklaşımın zelzele bölgesinde yeni yerleşimler kurarken de benimsenebileceğine dikkat çeken TEDÜ Kent ve Bölge Planlama Kısmı Lideri Prof. Dr. Baykan Günay, değerlendirmelerini şu sözlerle sonlandırdı: “Güneydoğu Anadolu Zelzele Bölgesi Güzelleştirme Projesi olarak isimlendirdiğimiz teklifimiz, sarsıntı hasarlarının saptanması ve yeni bir yerleşme sistemi için gerekli bir kurguyu sağlayabilir. Merkezi ve mahallî idarelerin temsilcileri kadar, etkilenen toplumun üyelerinin de kelam sahibi olduğu bir kurumun oluşturulması, izlenecek en yanlışsız formül olacaktır. Kurum ve proje başarılı olursa, tüm ülke için zelzele bölgeleri oluşturabilir ve kurumlar, sarsıntı öncesi, sarsıntı esnası ve sarsıntı sonrasının nasıl planlanacağına ait çalışmaları yürütebilir.”
