Artrit (iltihaplı romatizma), herkesi etkileyebilen bir hastalıktır. Yaşlanma kıymetli bir risk faktörü olsa da, her yaşta gelilebilir. Kulağa tuhaf gelse de çocuklarda da artrit görülebilir. Çocukluk artriti, jüvenil artrit olarak bilinen yaygın bir durumdur ve en yaygın tipi jüvenil idiyopatik artrittir (JIA).

Dünya çapında 350 milyondan fazla insan artritten etkilenmektedir. Bu hayli tasa vericidir, zira bunun neden başladığını belirlemenin makul bir yolu yoktur.

ARTRİT CİNSLERİ

Artrit, ağrı ve rahatsızlığa neden olan yaygın bir rahatsızlık olan eklem iltihabıdır. Ayaklarınızda, ellerinizde, kalçalarınızda, dizlerinizde, belinizde ve bedenin öbür kısımlarında da oluşabilir.

Bununla birlikte, artrit 100’den fazla farklı eklem sorunu için bir çatı tabirdir. En yaygın artrit cinslerinden kimileri şunlardır:

Osteoartrit: Bu durum, eklemler çok kullanıldığında ortaya çıkar ve aşınma ve yıpranmaya yol açar.

Romatoid Artrit: Bağışıklık sisteminin bedenin farklı bölgelerine, bilhassa eklemlere saldırdığı bir otoimmün hastalıktır.

Psoriatik Artrit: Ciltte ve eklemlerde iltihaplanmayla ortaya çıkar.

Gut: Bu durum, bir eklemde ürik asit kristallerinin oluşumunun bir sonucudur.

Juvenil Artrit: Juvenil artrit, 16 yaş ve altındaki çocukları etkileyen bir hastalıktır. Bağışıklık sisteminin eklem etrafındaki dokuya saldırdığı otoimmün bir hastalıktır.

BAĞIŞIKLIK FONKSİYONU KIYMETLİ

Artritin birçok tipi olabileceği göz önüne alındığında nedenler, bireyden bireye değişebilir.

Romatoid artrit, bağışıklık sisteminin bir enfeksiyondan sonra ‘kafası karıştığında’ ve bedenin dokularına saldırarak eklem iltihabına yol açtığında ortaya çıkan bir otoimmün hastalıktır. Bu, bedenin başka bölgelerine daha da yayılarak daha fazla hasara neden olur. Bu durumun kesin nedeni şimdi doğrulanmasa da uzmanlar, ailede otoimmün hastalık hikayesinin bir kişiyi bu duruma daha yatkın hale getirebileceğini söylüyor.

OBEZİTE TETİKLİYOR

En yaygın artrit tiplerinden biri, eklemlerin çok kullanılması ve aşınma ve yıpranmaya yol açmasıyla ortaya çıkan osteoartrittir. Ekseriyetle yaşlanmanın bir sonucu olmakla birlikte, obezite nedeniyle de ortaya çıkabilir.

Uzmanlara nazaran, obez olmak osteoartritin kıymetli bir nedeni olabilir, zira durumun eklemler üzerinde çok fazla baskı oluşturduğu söylenmektedir. Kalça, ayak, diz üzere en fazla tartısı taşıyan eklem bölgeleri, bedende en sık etkilenen yerlerdir.

Belirtiler eklemlerde ağrı, yürürken ağrı, dinlenirken bile sertlik ve giyinme, saç tarama, merdiven çıkma ve daha fazlası üzere günlük aktiviteleri yapamamadır.

TEKRARLAYAN YARALANMALARA DİKKAT

Eklemleriniz aşınmaya ve yıpranmaya başladığında, osteoartrit hastası olduğunuz manasına gelir. Yaş bu durum için en yaygın risk faktörü olsa da, kıkırdak dokularını parçalayan makul bir eklem yaralanması da osteoartrite neden olabilir.

Kıkırdak, eklemleri çok dış basınçtan müdafaaya yardımcı olan esnek bir bağ dokusudur. Fakat bir sefer aşınmaya başladığında eklemleri zayıflatabilir.

SİGARA KULLANIMI ARTRİT RİSKİNİ ARTIRIYOR

Hayat usulü faktörleri de artrite neden olabilir. Sigara içmek ve hareketsiz bir ömür stili farklı artrit tiplerine daha yatkın hale getirebiliyor. Kesin bir ispat bulunmamakla birlikte sigara içmenin, romatoid artrit gelişimi ile daha da ilişkili olan bağışıklık işlevlerini azalttığı söylenmektedir.

BELİRTİLERE DİKKAT EDİN

Romatoid artritin ana belirtileri eklemlerde yer almakla birlikte, bilhassa hastalığın ileri evrelerinde bedenin başka birçok bölgesinde klinik belirtiler de görülebilri.

Başlangıç

Romatoid artrit ekseriyetle yorgunluk, halsizlik, iştahsızlık ve kas ağrıları üzere belgisiz semptomlarla başlar. Eller, bilekler, dizler ve ayaklarda ağrı ve şişlik görülür. Daha nadiren, ani bir ateş, genişlemiş lenf düğümleri (lenfadenopati), büyük bir dalak (splenomegali) ve eklem tutulumu ile başlar. Öteki kimi durumlarda, simetrik olmayan bir halde bile az sayıda eklemde artrit olabilir.

Yerleşik Artrit

Yerleşik romatoid artritin ana özelliği simetrik poliartrittir (vücudun sol ve sağ tarafları ortasında simetrik olarak birçok eklemi içerir). Poliartrit, çoklukla ellerde, parmaklarda, bileklerde, dirseklerde, ayaklarda ve dizlerde hareketlendiğinde artan ağrı, iltihaplanma ve sıcaklık üretir. Boyun düzeyindeki omurga da etkilenebilir. Eklemleri hareket ettirmeden uzun bir müddet sonra sertleşmesi çok karakteristiktir, örneğin sabah kalkarken ellerin sertleşmesi görülebilir. Bu sertliğin kaybolması birkaç dakika alabilir. Artrit ataklarına çoklukla ateş, yorgunluk, iştahsızlık ve genel halsizlik eşlik eder. Vakitle, kalıcı sertlik, hareketsizlik ve biçim bozukluklarına yol açan kronik eklem hasarı oluşur. Karakteristik olarak, el ve ayak parmaklarının eklemleri deforme olur. Romatoid artritli 10 şahıstan yaklaşık 4’ünde organ hasarı, çoklukla önemli boyutlarda gerçekleşir.

Deri

Deri altında nodüller (kabarık, katı yumrular) gelişebilir. Nodüller ekseriyetle eklem bölgelerinde bulunur, lakin bazen iç organları da etkileyebilir. Derideki nodüller bazen enfekte olabilse de, ekseriyetle semptom üretmezler.

Damarlar

Romatoid artrit, çoklukla hastalığın ileri evrelerinde küçük damarları etkileyebilir. Küçük damarların iltihaplanması ve tıkanması birden fazla organa ziyan vererek hudut hasarına (nörit), cilt ülserlerine, parmaklara kan akışının olmamasına ve çeşitli organlara kan akışının olmamasına (kalp krizi) neden olabilir. Artrit ayrıyeten akciğerlere ziyan verebilir. Kalp, beyin, gözler üzere öbür organların tutulumu çok azdır.

Romatoid artritli hastalarda osteoporoz sıklığı daha yüksektir ve steroid tedavisi ile şiddetlenir. Romatoid artritli hastalar, lenfoma geliştirme riski altındadır.

ARTRİT TEDAVİSİ

Artrit tedavisinin emelleri ağrıyı azaltmak yahut ortadan kaldırmak, iltihabı azaltmak, hareketliliğini korurken eklemde geri dönüşü olmayan hasarları önlemek ve eklem dışı komplikasyonların gelişmesini yahut ilerlemesini önlemektir. Mevcut tedavilerin hiçbiri hastalığı güzelleştirmez, yalnızca onu denetim etmeye fayda.

Hastalık hakkında eğitim

Hasta, hastalığının nelerden oluştuğunu, prognozunu, komplikasyonlarını, mevcut tedavileri ve muhtemel yan tesirlerini bilmelidir. Hasta, tedavi stratejisine etkin olarak katılmalıdır.

Kişiselleştirilmiş fizikî idman

İdman, eklem etrafındaki kasları güçlendirir, eklem hareketliliğini korur ve ruh halini güzelleştirir.

Psikoterapi ve dayanak kümeleri

Psikoterapi programlarına dahil olmak ve dayanak kümeleriyle temasa geçmek, ağrı denetimine imkan tanır, ruhsal durumu düzgünleştirir ve hastalıkla baş etmeye yardımcı olur.

Homeopati, akupunktur yahut manyetoterapinin hastalığa rastgele bir yarar sağladığına dair hiçbir ispat yoktur. Ağrının özellikleri göz önüne alındığında, birtakım hastalar plasebo tesirine atfedilen bu tekniklerden yarar görebilir.

İlaç kullanımı

Ağrıyı ve iltihabı denetim etmek için iltihap önleyiciler ve ağrı kesiciler kullanılabilir. Semptomları süratli bir formda denetim etmelerine karşın, hastalığın doğal seyrini değiştirmezler. Tesirli olmaları için daima ve yanlışsız dozda alınmaları gerekir.

Düşük doz kortikosteroidler de iltihabı denetim etmeye yardımcı olurlar. Bazen eklem içi enjeksiyon ile kullanılırlar.

Hastalığın seyrini değiştiren ilaçlar da vardır. Bu ilaçlar, iltihaplı aktiviteyi ve eklemdeki kronik hasarı azaltır, böylelikle hastalık seyrini düzgünleştirir. Bu ilaçların faydalı tesirlerini görmek birkaç hafta hatta ay gerekir. Genel olarak, kullanılan tedavi tipi artritin şiddetine bağlıdır ve elde edilen yanıta bağlı olarak değişir.

Artritli hastalarda, hastalığın kendisinden ötürü osteoporoz sıklığı çok yüksektir. Bu nedenle, diyet yahut destekler yoluyla kâfi ölçüde kalsiyum ve D vitamini almak değerlidir. Uzmanlar, tedavi için ilaç kullanmanın uygunluğunu değerlendirmelidir.

Ameliyat

Hastalığın ileri evrelerinde olağan ömrü engelleyen önemli eklem deformiteleri olabilir. Ek olarak, iltihaplanma aktivitesine çok fazla bağlı olmayan, lakin deformitenin kendisine ve eklemin tahrip olmasına bağlı olarak ağır ağrıya neden olabilirler. Bu durumlarda, ağrıyı önlemek için protez kullanımı yahut eklemin büsbütün hareketsiz hale getirilmesi de dahil olmak üzere çeşitli ameliyat çeşitleri uygulanabilir.

Diyet

Artritli hastaların diyeti, fazla kilo ve obeziteden kaçınarak kiloyu mefkureye getirmek için çeşitli ve kâfi kalori içeriğine sahip olmalıdır. Bu hastalarda artmış kardiyovasküler hastalık riski göz önüne alındığında, diyet doymuş yağ oranı düşük olmalıdır. Hastalığın ileri evrelerinde yahut ilaçların yan tesirleri sonucunda iştahsızlık devirleri olabilir. Bu durumlarda, kâfi kalori ve besin alımına müsaade vermek için uzman tavsiyesi aranmalıdır. Artriti tedavi edecek bir diyet yoktur. Diyete eklendiğinde yahut diyetten çıkarıldığında hastalık seyrini uygunlaştıran rastgele bir özel yiyecek de yoktur. Yalnızca birkaç çalışma, balık, balık yağları yahut omega 3 yahut omega 6 yağ asitleri açısından güçlü bitkisel yağların tüketilmesinin iltihabı orta derecede azaltabileceğini öne sürmektedir. Hastalığın seyrini düzgünleştiren yahut değiştiren bitkisel bir eser bulunmadığından kullanımı önerilmemektedir.

Gebelik

Artrit varlığı, hamileliğin planlanmasını zorlaştırır ve gerçekleşmesi daha uzun sürebilir, fakat hamileliği engellemez. Düşük riski biraz daha yüksek olmasına karşın, birçok hastalık hamilelik sırasında etkin olsa bile meselesiz ilerler. Ek olarak, artritli birçok bayan hamilelik sırasında düzgünleşir, lakin hastalık çocuk sahibi olduktan sonra evvelki durumuna döner. Bununla birlikte, fetüste değişikliklere yol açabileceklerinden kaçınılması gereken çeşitli ilaçlar vardır. Bu ilaçlar, baba alıyor olsa bile fetüsü etkileyebilir. Bu nedenle birtakım ilaçların birkaç ay öncesinden kesilmesi için hekimle gebelik isteğinin konuşulması kıymetlidir.

Emzirme devrinde ilaçalr düşük dozlarda alınabilir. Öbür tedaviler ile ilgili bilgiler yetersizdir. Kesinlikle bir uzmana danışılmalıdır.

Ensonhaber