DNA; sudan, nefesten ya da ayak müsaadeden toplanabilir mi?
ABD’de bilim insanlarının, DNA örneklerinin yıkanılan sudan, havaya karışan nefesten yahut kumsaldaki ayak müsaadeden bile toplanabilmesini bahis alan buluşunu kıymetlendiren Genetik Uzmanı Prof. Dr. Korkut Ulucan, gelişmenin hoş lakin hangi gayeyle kullanılacağının kıymetli olduğunu söyledi. Ulucan, havadan toplanan DNA’lardan istenilen seviyede sağlıklı sonuçlar elde edilebilmesi için toplanan örnekte belirli bir seviyenin üzerinde DNA olması gerektiğini kaydetti. Prof. Dr. Ulucan, DNA ile bireylerin yahut toplumların izlenmesi telaşına ait de değerlendime yaptı.
ABD’de bilim insanlarının yaptığı araştırma; bir insanın DNA’sına ilişkin bilgilerin artık, kıyıda bırakılan ayak izlerinden, bir odada solunan havadan yahut okyanusta yüzerken bırakılan tükürük gibisi atıklardan tespit edilebileceğini ortaya koyan bir buluşa imza attı. Üsküdar Üniversitesi Mühendislik ve Tabiat Bilimleri Fakültesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden Prof. Dr. Korkut Ulucan, Florida Üniversitesinden bir küme araştırmacının yürüttüğü ve Nature Ecology & Evolution isimli bilimsel mecmuada sonuçları yayımlanan araştırma hakkında konuştu.
Nefesimizden DNA Toplanabilir Mi“DNA toplanabilmesi için doku gerekli”
Yapılan yeni bir keşfe nazaran, DNA örneklerinin yıkanılan sudan, havaya karışan nefesten yahut kumsaldaki ayak müsaadeden toplanabileceği çalışmalarını kıymetlendiren Prof. Dr. Korkut Ulucan, “Güzel bir gelişme tabi lakin hangi gayeyle kullanılacağına bağlı.” dedi. DNA örneklerinin hücrenin olduğu tüm dokulardan elde edilebileceğini hatırlatan Ulucan, “Bazı hücrelerde DNA olmuyor yahut istediğimiz kalitede olamayabiliyor. Mesela saç teli, kökündeki hücre olacak. Saç telinin ucundan bir örnek bizim işimize yaramıyor. Tükürük içinde ağız içi epitel hücrelerimiz var. Kan aslında birçok hücre barındıran bir doku. Mesela ben bir yudum su içtim, benim epitel hücrelerim bardağa yapıştı. Buradan o örnekleri toplayıp benim DNA’ma erişebilirsiniz. Kâfi ki bir doku olsun… O dokudan DNA izole edilerek toplama süreci gerçekleştirilebilir.” diye konuştu.
“Hücrelerimiz bulunduğumuz ortamda havada dolaşıyor”
Verilen nefesten kimlik tayini üzerine 2007-2008 yıllarında çalışmalar yapıldığına değinen Ulucan, “O zamanki teknoloji çok daha kıymetli ve özel süreçler için bunu mümkün kılıyordu. Bulunduğumuz ortamda bizim hücrelerimiz var, tükürükte bulunan hücreler. Covid vaktinde da bunu çok tartıştık. Hücrelerimiz havada dolaşıyor. Buraya vakumlu bir hava filtresi sistemi getirsek bu hücreler çok rahat toplanıp tahlil edilebilir.” değerlendirmesinde bulundu.
“Bir vakitler kanda DNA olup olmadığı tartışılırdı”
90’lı yılların sonunda ‘İnsan kanında DNA var mı?’ sorusunun tartışıldığını lisana getiren Ulucan, “Şu anda kandaki DNA sayesinde gebelerden kromozom tahlili yahut çocuktaki mümkün hastalıklarla ilgili bilgiyi toplayabiliyoruz. Tahminen bir müddet sonra amniyosentez sentez, kordo sentez üzere metotlar tarihe karışacak. Tıpkı formda ‘nefesten kimlik tayini’ dendiğinde ‘Allah Allah, sanki DNA’lar mı uçuşuyor havada?’ diye düşünürdük. Artık ‘Havada DNA olur mu?’ diye tezli konuşamıyorum. Zira ‘kanda olur mu’ derdik karşımıza geldi. Ancak tabi büyük DNA’lar değil tahminen minik DNA fragmanları olabilir.” diye konuştu.
“Toplanan örnekte belirli bir seviyenin üzerinde DNA olması gerekli”
Havadan toplanan DNA’lardan istenilen seviyede sağlıklı sonuçlar elde edilemeyebileceğini kaydeden Prof. Dr. Korkut Ulucan, “Bu çok tartışılacak bir nokta. Mesela kumsaldaki ayak müsaadeden DNA toplama konusu var. Lakin orada yalnızca insanın değil birçok canlının DNA’sı, tahminen virüs, bakteri üzere organizmalar da olacak. Onları yeterli ayrıştıran metotlar var şu anda. Lakin sağlıklı sonuç elde edebilmek için belli bir seviyenin üzerinde o DNA’nın olması lazım.” dedi. Gerekli aletin bulunması halinde DNA’ların havadan toplanmasının mümkün olabileceğini de kelamlarına ekleyen Ulucan, “Zaten ondan sonrası bizim de laboratuvarda yaptığımız biyolojik, moleküler prosedürler. Hücrelerden yahut toplanan preparattan muhakkak metotlarla hücreler bir biçimde parçalanıp içindeki DNA elde edilebiliyor, her yerde yapılan rutin şeyler.” sözlerini kullandı.
“DNA sayesinde genetik bir hastalığın tesirini azaltabilir ya da öteleyebiliriz”
DNA’nın neden kıymetli olduğuna açıklık getiren Ulucan, “Bazı hastalıkların temel nedeni DNA’dır. Bizler bunu genetik klinikte çok kullanıyoruz. Doktorlar, bulgularını desteklemek hedefiyle bizlere örneklerini gönderiyorlar. Biz de yaptığımız tahlillerin sonucunu kendilerine iletiyoruz. Birçok DNA verisi klinik bilgileri dayanaklar. Bazen de genetik yatkınlıklarla ilgili çok kıymetli bilgiler veriyor.” dedi. DNA’nın genetik hastalıkların belirlenip bunların önlenmesinde tesirli olduğunu vurgulayan Ulucan, kelamlarına şöyle sürdürdü : “Bir hastalık şayet genlerle kalıtılıyorsa o hastalık er ya da geç gelebilir. Lakin biz bunun tesirini azaltabilir, tahminen de olağan hayat müddetinde karşımıza çıkmayacak halde öteleyebiliriz. Kâfi ki tedbirini alalım. Mesela ben kendimle ilgili bütün analizlerimi yapıyorum. Birçok hastalığın temelinde erken teşhis varsayım ettiğiniz üzere çok önemli”
“Spekülatif durumlara bakarsak bilimde bir arpa uzunluğu yol alamayız”
Keşfedilen yeni DNA toplama tekniğiyle mahremiyet ihlalleri, pozisyon izleme, data toplama, bireylerin yahut toplumların genetik takibi üzere hususların tartışmaya açıldığına dikkat çeken Prof. Dr. Korkut Ulucan, “Bir gayeye giderken kesinlikle bunun yanında dert çıkarabilecek durumlar vardır. Bir işe kalkışıldığında avantajlar ve dezavantajlar yazılır. Avantaj kısmı yüksekse kimi dezavantajlar göz önüne alınıp en azından ‘biz bekliyorduk, bu türlü geçiştireceğiz’ denebilir. Bu husus da bu türlü bir mevzu. Zira net bilgi yok hala bizde de. Metabolizma hakkında çok az bir bilgiye sahibiz. Evvelden ‘tamam genleri çözdük’ diyorduk artık de epigenetik diye bir şey çıktı. İnsanın içinde bulunduğu durumlara nazaran genlerin çalışma suratının değişebildiğini gördük. Tıpkı gen varyasyonunu taşıyan iki şahısta o genin neden olduğu durum bozukluğu farklı vakitlerde ortaya çıkabiliyor. Tıpkı gen varyasyonu var lakin bireylerin ömür üslupları farklı. İşte epigenetik bunları araştırıyor. O yüzden de evet, bu bilgiler çok değerli. Bunun yanında tabi ki de spekülatif şeyler olacak ancak biz bu spekülatif durumlara bakarsak bilimde bir arpa uzunluğu yol alamayız.” dedi.
DNA ile bireylerin yahut toplumların izlenmesi kaygısına teknolojiyi örnek gösteren Ulucan kelamlarını şöyle tamamladı:
“Şu anda bilgisayar, cep telefonu ve internet sayesinde zati beni izliyorlar nereye gittiğimi biliyorlar, DNA’ma gerek yok. Lakin benim genetik üretimle ilgili bana karşı bir şey çıkabilir mi? Bu her vakit olabilir. Yalnızca genetik yapıyla değil, artık yapay zeka o denli bir noktaya geldi ki isteyen birçok datayı elde edebiliyor. DNA’ya o evrede gerek yok lakin tabi DNA en net bilgiyi verecek. Bu çok büyük bir atılım ve çok büyük bir proje.” tabirlerini kullandı. (BSHA – Bilim ve Sıhhat Haber Ajansı)
